GruunRant Onthardt

GruunRant Onthardt - de resultaten

Van begin 2019 tot begin 2023 werkte GruunRant samen met het Regionaal Landschap De Voorkempen en de vzw Antwerpen Aan 't Woord aan een proeftuin ontharding. Onthardingspartners waren stad Antwerpen, het district Deurne, de gemeente Wijnegem, de lagere school Ter Linde en het college Vita et Pax in Schoten en last but not least het bedrijf De Vree uit Merksem. Met een totaalbudget van 400.000 euro werd er heel wat geleerd over ontharding, niet in het minst door het ook echt te doen. Al doende leren dus, er zijn hierdoor heel wat lessen te trekken voor de toekomst. De participatie (met bewoners, leerlingen, ...) was daarbij heel waardevol, maar ook de evaluatie achteraf.

Resultaten
In dit korte filmpje leggen de onthardingspartners van GruunRant Onthardt (2 scholen, 2 lokale besturen, 1 bedrijf) uit wat voor meerwaarde het ontharden en vergroenen voor hen betekent.

Uitgebreidere info over het project, resultaten, leerervaring:
In een uitgebreide presentatie van 45 minuten leggen we het hele project grondig uit, zie volgende Youtube link: https://youtu.be/pHe2b1pKFos

Lessen voor de toekomst
Op 24/01/2023 organiseerden we een slotmoment, rond 5 insteken. Van elk debat hebben we een filmpje en een aantal leerpunten die in het filmpje voorkomen.

"Wippen maar"

Ontwerpers

Planologisch

Financiering

Beheer

"Wippen maar": kan je dergelijke onthardingen in het straatbeeld vanaf nu op grote snelheid kopiëren?

Deurne: voor een belangrijke straat te ontharden heb je door de hele mallemolen van ontwerp en participatie meer dan een legislatuur van 6 jaar nodig. Participatie is een lang en moeilijk proces.
In de Frans Van Heymbeecklaan is dat mee door toedoen van GruunRant anders gelopen. Terwijl buurtcomités op momenten dan er tegenwind komt van bewoners zich achter de rug van de politiek verschuilen, heeft GruunRant actief mee de bewoners overtuigd.
De participaties in Wijnegem zijn positief en heel vlot verlopen. Het ging wel over kleinere stukken straat en rond pleintjes. De bewoners stonden heel positief tegenover het project en deden zelfs extra voorstellen voor ontharding en wegnemen van parkeerplaatsen.
Er is meer weerstand tegen ontharding in buurten die sociaal zwakker zijn, vanuit de behoefte om te parkeren op het openbaar domein. In sociaal sterkere buurten wordt er vaker geredeneerd dat een gezin maar één auto heeft, de bakfiets vervult de rol van tweede auto. 27% van de Deurnenaars hebben geen auto. De mensen met twee of meer auto's zijn een minderheid, maar roepen wel heel hard, wat in de pers wordt versterkt en een negatieve sfeer creëert.
Opgelet voor ondergrondse verharding die aan het toenemen is, door de bouw van ondergrondse parkings.
Er zullen wel methodes zijn om de lange duur van grote onthardingsprojecten in te korten, maar hoe groter de organisatie is (zoals de stad Antwerpen), hoe langer het duurt voor openbare werken aan te leggen.
In Wijnegem (kleine gemeente) is de afstand tot de bewoners heel klein, zodat ideeën van bewoners sneller opgepikt kunnen worden door het bestuur.
Vroeger werd er bij klachten van bewoners over onkruid op de voetpaden uitgerukt om te borstelen. Nu wordt er in eerste instantie gedacht: "Is dat voetpad wel nuttig, onkruid betekent dat er onvoldoende op wordt gewandeld".
Kunnen kleine onthardingsingrepen in het straatbeeld niet sneller uitgerold worden, zonder participatie? In Antwerpen gebeurt dit al met de aanplant van bomen in woonstraten, als uit een enquête blijkt dat minstens de helft van de bewoners van een straatsegment hier mee akkoord is. Jaar na jaar groeit hierdoor de bereidheid voor extra bomen elders in deze straat, maar op wijkniveau komt er weerstand als hiermee het aantal parkeerplaatsen in een wijk afneemt.
De deelwagens hard promoten zou kunnen zorgen voor veel onthardingskansen in het openbaar domein.

"Laat ontwerpers los": de rol van ontwerpers, vooral in interactie met participatie, doet ambitieniveau stijgen

Ervaring GruunRant Onthardt: participatie in combinatie met ontwerpers krikken het ambitieniveau hoger dan wat aanvankelijk als mogelijk werd geacht.
Bij Vita et Pax: het was de eerste keer dat er globaal naar het hele terrein werd gekeken, met zijn patchwork aan functies. De vraag was, kunnen we dit 'park' inbedden in zijn omgeving en kunnen we de kinderen er zich beter in laten voelen als het een andere layout krijgt.
De paar honderd leerlingen komen meestal uit de omliggende wijk. Zij kunnen dit idee van de ontharding op school leren en meenemen naar huis en later in hun verdere leven kunnen verder zetten. Onder meer ook de principes van streekeigen groen en de "eatable garden" (onderhoud door het eten). Een school is daar de aangewezen plek voor.
Een degelijke ontwerper vinden was niet overal evident. Bijvoorbeeld in het project met het bedrijf Devree. Vooral dan een ontwerper vinden die ook ervaring heeft met welk soort vergroening, welke biodiversiteit creëren, het stukje bedrijventerrein zien in zijn samenhang met de omgeving op macro schaal. Een lokale ontwerper die de omgeving reeds kent is een belangrijk pluspunt.
In de school Ter Linde heeft de combinatie van participatie door leerkrachten met een ontwerper een grotere impact gehad dan alleen de ontharding. Het heeft ook invloed op gedrag, houding, hoe een school werkt en zich organiseert.
Een groter, ambitieuzer en globaler project zoals bij Vita et Pax, wordt over meerdere jaren gerealiseerd, in functie van de beschikbare middelen. Een van de manieren om het meer financieel haalbaar te maken is het betrekken van de studenten. De leerlingen realiseren mee bepaalde dingen (hagen zetten bvb), bovenop de eerdere participatie, met een hogere betrokkenheid en identificatie tot gevolg, het wordt hun project.

Planologisch ontharden: nog onbebouwde plekken open houden

Meest aangewezen instrument voor planologisch ontharden: ruimtelijk uitvoeringsplan
Departement Omgeving ziet ook harde bestemmingen liggen die beter niet ingevuld zouden worden
Enkel een bouwvrije opgave opleggen is onvoldoende, je maakt ook best een plan wat er in de praktijk met zo'n gebied verder gebeurt. Daar wil het complex project De Nieuwe Rand een antwoord op bieden.
Eigendomsrecht is even belangrijk dan het veranderen van de bouwregels (voorschriften). Die twee met elkaar in verband brengen en in lijn met elkaar leggen is het ideale. Nu moet je wel eerst de regels veranderen.
Consensus en draagvlak opbouwen over de toekomst van een gebied is heel belangrijk om een volgende stap te nemen.
In Zuid Frankrijk nemen mensen met een duidelijke visie op natuur in strategische gebieden grondposities in. Door de kracht van eigenaars op een andere manier in te zetten. Is dat iets voor GruunRant en andere 'mensen van goede wil' om in deze filosofie in te gaan?
Heeft GruunRant al overwogen om een Community Land Trust op te richten? Het antwoord van GruunRant: een boeiend idee om verder mee te nemen, maar GruunRant heeft onvoldoende kapitaalskracht.
Soms moet met durven beslissen om te onteigenen voor het algemeen belang. Het is wel beter dat je al met reguliere middelen probeert nog voor de besluitvorming van (onteigenings)plannen al de grondpositie te verwerven.

Financiering: hoe creëer je een financiële motor tot ontharding?

Er werd 3.400 m² onthard. De kostprijs van ontharding op deze manier kost ongeveer 140 euro per m².
School Ter Linde: de subsidie vanuit GruunRant Onthardt zette de uitvoering van eerdere ideeën in beweging. Dit geld, maar ook de ondersteuning voor het uitvoerende was heel belangrijk om het in een stroomversnelling te krijgen. Met de middelen die er waren is de eerste fase gerealiseerd, maar de voortuin en vooral het plan voor de kleuterspeelplaats ligt nog te wachten op extra financiële middelen.
De Vlaamse ervaring leert dat heel veel afhangt van de directie en leerkrachten die er zelf heel hard mee aan de slag gaan, vaak ook na de uren. Organisaties zoals het regionaal landschap kunnen daarbij helpen, waarbij voor verschillende scholen samen het ontwerp wordt opgemaakt, om de last te verlichten voor de scholen.
"Vlaanderen Breekt Uit" werkt momenteel nog niet met structurele financiering. De 6 ha extra open ruimte inname per dag is veel sneller dan wat we nu ontharden, dus hebben we nood aan een structurele financiering van ontharding en andere manieren om ontharding te realiseren. We zouden kunnen werken aan een onthardingsfonds om middelen structureler in te zetten om Vlaanderen te ontharden. Bijvoorbeeld een stedenbouwkundige last die wordt opgelegd bij concrete verhardingsprojecten, zodat er geld wordt afgeroomd om op andere plekken in de gemeente te gaan ontharden.
Het moet niet altijd financieel zijn, denk aan het Vlaams kampioenschap tegelwippen, waarbij een lokaal bestuur haar bewoners kan stimuleren door bijvoorbeeld een container te voorzien voor de afvoer van tegels van de uitbraak van verharde voortuinen.
Suggestie Schoten: kan het boscompensatiefonds ingezet worden om de eerste stap van ontharden te zetten (om vervolgens te vergroenen). Er zijn heel wat rioleringsprojecten waar kansen liggen om te ontharden, soms gepaard gaand met het weghalen van bomen. De participatie is echt lastig, als je de straatdemocratie laat beslissen dan wordt het zelfs lastig om kwaliteitsvolle bomen terug in het openbaar domein te krijgen.
Ter Linde: Als school leg je aan de kinderen uit waarom ontharding nodig is, wat hopelijk doorwerken als ze later volwassen zijn. Er was wel weerstand bij de ouders tegen de verandering (als dat slijk en gras), maar nieuwe ouders die naar de school komen kijken begrijpen dadelijk dat dit gewoon nodig is. Ook zo groeit een groter draagvlak.
Departement Omgeving: "ik zal het doorgeven aan de minister".

Rol van beheerders en gebruikers:

Leerervaring GruunRant Onthardt: diegenen die op het einde van het proces een vergunning moeten afleveren of het beheer moeten overnemen, worden vaak te weinig betrokken bij het ontwerp, waardoor die soms de hakken in het zand zetten.
Ervaring Devree: de eigen architect warm gekregen voor ontharding, maar finaal een weigering van de vergunningsaanvraag. Argumenten: brandweer vroeg bluswaterput, een MER-screening werd gevraagd maar was nochtans wettelijk niet nodig, een watertoets werd gevraagd om te ontharden. De overheid en ambtenaren rijden zich vast in hun eigen regelgeving. Ze hebben niet de mogelijkheid om initiatief te nemen om positieve initiatieven zoals ontharding te helpen. Op een bedrijventerrein loopt het blijkbaar anders. Maar het bedrijf is wel blijven volharden en nu is het wel geslaagd.
Kwalitatief inrichten van een ontharde plek is de insteek van GruunRant Onthardt, met als basis het ecologisch functionerend geheel van de bodem. Met inbegrip van een aangepaste plantenkeuze. Het beheer is vanuit ecologisch standpunt redelijk eenvoudig: als je het ecologisch inricht is het beheer extensief en heb je er niet al te veel werk mee. Tenzij je de typische oer-Vlaamse reflex blijft hebben dat het 'proper' en gesnoeid moet zijn.
Je moet opletten dat de drempel om te beginnen ontharden laag blijft, hoge ambities inzake ecologie kunnen afschrikken. De lat hoog leggen qua ecologie is haalbaar als je de inrichting en plantenkeuze van een ontharde plek overlaat aan mensen die er iets van kennen. Dat spreekt in het voordeel van de manier dat GruunRant dat gedaan heeft.

Hoe het begon, eind 2018

In 't kort:
De Vlaamse overheid lanceerde in oktober 2018 een oproep voor projecten ('proeftuinen') rond ontharden. Tot 250.000 euro subsidie per project is mogelijk voor effectieve onthardingen en het vormen van coalities om dat te doen. Ontharden gaat over verharde oppervlaktes of nog niet (volledig) gerealiseerde harde bestemmingen. GruunRant maakte een inventaris waar ontharden binnen GruunRant zinvol kan zijn en diende op basis daarvan een dossier in, samen met Antwerpen Aan 't Woord en het Regionaal Landschap de Voorkempen. Op 22/12/2018 werd ons project er als een van de beste inzendingen uitgekozen. Dit betekent dat er 250.000 euro ter beschikking komt om de ideeën verder te concretiseren en de eerste realisaties uit te voeren. Het project loopt van begin 2019 tot eind 2021.

Berichtgeving in de media:
De dagen volgend op het bericht dat het project geselecteerd werd, hebben diverse kranten, Radio 2 en de regionale TV zender ATV elk op hun manier de essentie van het project weergegeven. GruunRant maakte er ook een persbericht van. Deze interessante compilatie van berichtgeving kan u bekijken en beluisteren op: GruunRant Onthardt geselecteerd

Uitgebreider document met achtergrondinfo en een aantal voorbeelden:
Download hier een uitgebreid document met achtergrondinfo (pdf 5,4 MB)

De WWWW-'s van het project (wat, waarom, wanneer, wie, waar, ...)

Wat?
Doel van het project is een ‘onthardingsgolf’ in gang te zetten door zoveel mogelijk concrete onthardingsprojecten door lokale betrokkenen te laten bedenken, door onthardingstrajecten op de rails te krijgen en door de eerste testcases tijdens de looptijd van het project effectief uit te voeren.

Waarom?
Om GruunRant te behouden, te versterken en te verbinden is er een 'plan B' nodig voor de diverse plekken waar infrastructuren, bebouwing en harde bestemmingen het gebied fragmenteren of zelfs bedreigen. Om ze om te vormen tot een 'schakelplek' moeten we samen nadenken over een alternatieve invulling (trage wegen, ecologisch, groen-blauwe netwerken, ...).

Wanneer?
Op 22/12/2018 werd het subsidiedossier goedgekeurd, is er 3 jaar tijd om het project uit te voeren. Het jaar 2019 staat in het teken van zoveel mogelijk goede en haalbare ideeën uit te werken, waarbij we zo veel mogelijk mensen willen laten mee-denken en mee-tekenen.

Wie?
Neem gerust met ons contact op als je er ook aan wil meewerken.

Waar?
Waar de meeste kansen liggen om te ontharden, zal blijken na inbreng van de ideeën van velen. Ter voorbereiding van het project maakte GruunRant alvast een eerste inventaris van 125 plekken op waar dit zinvol kan zijn, samen goed voor 364 ha harde functies of bestemmingen. Het project mikt op een 'onthardingsgolf' die op het einde van het project is ingezet voor niet minder dan 250 hectare.

Klik voor grotere versie van de kaart: (jpg 6,8 MB)

Klik hier om te bewerken.

De activiteiten van het project GruunRant Onthardt worden gesubsidieerd door het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid.